रा.स्व.संघाची राष्ट्रभाषेवरील भूमिका भारतीय भाषांचा आदर

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (RSS) आणि राष्ट्रभाषा वाद या विषयावर अनेकदा चर्चा आणि वादविवाद झडलेले आहेत. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची भूमिका काय आहे, याबाबत अनेक मतभेद आहेत. या पार्श्वभूमीवर, रा.स्व.संघाचे या विषयावरील विचार आणि भूमिका समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. कोणतीही एक भाषा राष्ट्रभाषा नसावी, असं रा.स्व.संघाचं मत आहे. त्याऐवजी, सर्व भारतीय भाषांचा आदर केला पाहिजे, असं ते मानतात. या भूमिकेमागील त्यांची विचारधारा, इतिहास आणि सध्याची परिस्थिती यांचा आढावा घेणे आवश्यक आहे.

राष्ट्रभाषा: संकल्पना आणि महत्त्व

राष्ट्रभाषा ही संकल्पना कोणत्याही देशाच्या सामाजिक आणि राजकीय जीवनात अत्यंत महत्त्वाची असते. राष्ट्रभाषा म्हणजे देशातील जास्तीत जास्त लोकांकडून बोलली जाणारी भाषा. ही भाषा संप्रेषणाचे माध्यम तर असतेच, पण त्यासोबतच ती सांस्कृतिक आणि राष्ट्रीय एकात्मतेचे प्रतीकही असते. भाषेमुळेच लोक एकमेकांशी जोडले जातात आणि त्यांच्यात संवाद वाढतो. भारतासारख्या बहुभाषिक देशात राष्ट्रभाषा निवडणे हे एक मोठे आव्हान आहे, कारण येथे अनेक भाषा आणि बोलीभाषा बोलल्या जातात. प्रत्येक भाषेचा स्वतःचा इतिहास आणि महत्त्व आहे. त्यामुळे कोणत्याही एका भाषेला राष्ट्रभाषेचा दर्जा देणे हे इतर भाषा बोलणाऱ्या लोकांवर अन्यायकारक ठरू शकते.

राष्ट्रभाषा केवळ संवादाचे माध्यम नाही, तर ती देशाच्या अस्मितेचे आणि संस्कृतीचे प्रतीक आहे. भाषा लोकांना एकत्र आणते आणि त्यांच्यात भावनात्मक संबंध निर्माण करते. त्यामुळे, राष्ट्रभाषेची निवड करताना देशातील सर्व भाषांचा आणि संस्कृतींचा आदर करणे आवश्यक आहे. भाषेमुळे देशाची एकता आणि अखंडता टिकून राहण्यास मदत होते. राष्ट्रभाषा लोकांना शासकीय कामकाज, शिक्षण आणि इतर क्षेत्रांमध्ये समान संधी उपलब्ध करून देते. त्यामुळे, राष्ट्रभाषेचे महत्त्व अनमोल आहे.

रा.स्व.संघाची भूमिका: भाषावार प्रांतरचना आणि राष्ट्रभाषा

भाषावार प्रांतरचना आणि राष्ट्रभाषा या दोन महत्वाच्या विषयांवर रा.स्व.संघाची भूमिका नेहमीच स्पष्ट राहिली आहे. रा.स्व.संघाने नेहमीच भारतीय भाषांच्या संवर्धनावर आणि विकासावर जोर दिला आहे. त्यांच्या मते, प्रत्येक भारतीय भाषेचा आदर करणे आणि तिला प्रोत्साहन देणे हे राष्ट्रीय कर्तव्य आहे. कोणतीही एक भाषा राष्ट्रभाषा म्हणून निवडल्यास इतर भाषांवर अन्याय होऊ शकतो, त्यामुळे संघाने या भूमिकेचा विरोध केला आहे.

रा.स्व.संघाचे म्हणणे आहे की, भाषावार प्रांतरचना करताना भाषिक अस्मिता जपली पाहिजे, परंतु त्यासोबतच राष्ट्रीय एकात्मता आणि अखंडता देखील जतन करणे आवश्यक आहे. भाषावार प्रांतरचनेमुळे राज्या-राज्यात भाषिक सलोखा निर्माण झाला, परंतु काहीवेळा यामुळे भाषिक संघर्ष आणि वाद निर्माण होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे, रा.स्व.संघ भाषिक सलोखा आणि राष्ट्रीय एकात्मता यांमध्ये समन्वय साधण्यावर भर देतो.

रा.स्व.संघाच्या विचारानुसार, भारतामध्ये अनेक भाषा आहेत आणि त्या सर्व भाषांचा विकास होणे आवश्यक आहे. कोणतीही एक भाषा इतरांवर लादली जाऊ नये, कारण त्यामुळे भाषिक असंतोष निर्माण होऊ शकतो. त्यामुळे, संघाने 'एक भाषा, एक राष्ट्र' या विचारधारेला विरोध केला आहे. त्याऐवजी, 'अनेक भाषा, एक राष्ट्र' या भूमिकेचे समर्थन केले आहे. सर्व भाषांना समान संधी मिळायला हवी, जेणेकरून प्रत्येक भाषिक समुदायाला आपला विकास साधता येईल.

राष्ट्रभाषा म्हणून हिंदी भाषेचा विरोध

राष्ट्रभाषा म्हणून हिंदी भाषेला विरोध करण्यामागे रा.स्व.संघाची काही ठोस कारणे आहेत. हिंदी भाषेला राष्ट्रभाषा बनवल्यास देशातील अन्य भाषा बोलणाऱ्या लोकांवर अन्याय होईल, असे संघाचे मत आहे. भारतातील अनेक राज्यांमध्ये हिंदी भाषिक लोकसंख्या कमी आहे आणि तेथील लोकांना हिंदी समजायला आणि बोलायला त्रास होऊ शकतो. त्यामुळे, हिंदीला राष्ट्रभाषा बनवल्यास त्यांच्यावर हिंदी भाषा लादल्यासारखे होईल, असे रा.स्व.संघाचे म्हणणे आहे.

**रा.स्व.संघा**च्या मते, भारत हा विविध भाषा आणि संस्कृतींचा देश आहे. प्रत्येक भाषेला आणि संस्कृतीला समान महत्त्व देणे आवश्यक आहे. हिंदीला राष्ट्रभाषा बनवल्यास इतर भाषांच्या विकासाला बाधा येऊ शकते. त्यामुळे, संघाने हिंदी भाषेला राष्ट्रभाषा म्हणून स्वीकारण्यास विरोध दर्शवला आहे. त्याऐवजी, सर्व भारतीय भाषांना समान संधी मिळायला हवी, असे संघाचे मत आहे.

हिंदी भाषेला विरोध करण्यामागे भाषिक अस्मितेचा मुद्दा देखील महत्त्वाचा आहे. अनेक राज्यांमध्ये स्थानिक भाषांना विशेष महत्त्व आहे आणि तेथील लोक आपली भाषा आणि संस्कृती जपण्याचा प्रयत्न करत आहेत. अशा परिस्थितीत, हिंदीला राष्ट्रभाषा बनवल्यास त्यांच्या भाषिक अस्मितेला ठेच पोहोचू शकते. त्यामुळे, रा.स्व.संघाने या भूमिकेचा विरोध केला आहे आणि सर्व भाषांचा आदर करण्याची भूमिका घेतली आहे.

त्रिभाषा सूत्र आणि रा.स्व.संघाची भूमिका

त्रिभाषा सूत्र हे भारताच्या शिक्षण धोरणाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. या सूत्रानुसार, विद्यार्थ्यांना तीन भाषा शिकणे अनिवार्य आहे: त्यांची मातृभाषा, हिंदी (किंवा कोणतीही भारतीय भाषा) आणि इंग्रजी. रा.स्व.संघाने या सूत्राला काही प्रमाणात समर्थन दिले आहे, परंतु त्यांची काही विशिष्ट भूमिका आणि अपेक्षा आहेत.

**रा.स्व.संघा**चे म्हणणे आहे की, त्रिभाषा सूत्रामुळे विद्यार्थ्यांना विविध भाषा शिकण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे ते इतर संस्कृती आणि विचारांशी परिचित होतात. यामुळे राष्ट्रीय एकात्मता वाढण्यास मदत होते. मात्र, या सूत्राची अंमलबजावणी करताना काही गोष्टी लक्षात घेणे आवश्यक आहे. कोणतीही भाषा विद्यार्थ्यांवर लादली जाऊ नये, तर त्यांना त्यांची आवड आणि क्षमता यानुसार भाषा निवडण्याची संधी मिळायला हवी, असे संघाचे मत आहे.

त्रिभाषा सूत्र हे शिक्षण व्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. या सूत्रानुसार, शिक्षण तीन भाषांमध्ये दिले जाते: मातृभाषा, राष्ट्रभाषा (हिंदी) आणि इंग्रजी. रा.स्व.संघाचे मत आहे की, या सूत्रामुळे विद्यार्थ्यांना विविध भाषा शिकण्याची संधी मिळते आणि ते अधिक ज्ञान प्राप्त करू शकतात. मात्र, या सूत्राची अंमलबजावणी योग्य पद्धतीने व्हायला हवी. शिक्षकांनी आणि शिक्षण संस्थांनी विद्यार्थ्यांना भाषा शिकण्यासाठी प्रोत्साहित केले पाहिजे आणि त्यांना आवश्यक सुविधा उपलब्ध करून दिल्या पाहिजेत.

मातृभाषा शिक्षण आणि रा.स्व.संघाचे विचार

मातृभाषा शिक्षण हा रा.स्व.संघाच्या विचारधारेचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. रा.स्व.संघाचे मत आहे की, मुलांचे प्राथमिक शिक्षण त्यांच्या मातृभाषेतूनच झाले पाहिजे. मातृभाषेतून शिक्षण घेतल्याने मुलांना विषय अधिक चांगल्या प्रकारे समजतात आणि त्यांची विचारशक्ती विकसित होते. यासोबतच, मातृभाषा ही संस्कृती आणि परंपरा जतन करण्याचे एक महत्त्वाचे माध्यम आहे, असे रा.स्व.संघाचे मानणे आहे.

**मातृभाषा शिक्षण**ामुळे मुलांना आपल्या संस्कृतीची आणि इतिहासाची माहिती मिळते. ते आपल्या परंपरांशी जोडले जातात आणि त्यांच्या मनात आपल्या भाषेबद्दल आदर निर्माण होतो. रा.स्व.संघ नेहमीच मातृभाषेच्या शिक्षणाला प्रोत्साहन देतो आणि यासाठी विविध कार्यक्रम आयोजित करतो. मातृभाषेतून शिक्षण घेतल्याने मुलांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि ते अधिक सक्षम नागरिक बनतात.

**रा.स्व.संघा**चे कार्यकर्ते देशभरात मातृभाषा शिक्षणाचे महत्त्व सांगतात आणि लोकांना आपल्या मुलांना मातृभाषेतून शिक्षण देण्यासाठी प्रोत्साहित करतात. मातृभाषा शिक्षणामुळे मुलांची बौद्धिक क्षमता वाढते आणि ते अधिक चांगले शिक्षण घेऊ शकतात, असे संघाचे मत आहे. त्यामुळे, रा.स्व.संघ मातृभाषा शिक्षणावर विशेष लक्ष केंद्रित करतो.

भाषा आणि राष्ट्रीय एकात्मता

भाषा आणि राष्ट्रीय एकात्मता यांचा संबंध खूप जवळचा आहे. भाषा हे संप्रेषणाचे एक महत्त्वाचे माध्यम आहे आणि ते लोकांना एकमेकांशी जोडते. जेव्हा लोक एकाच भाषेत संवाद साधतात, तेव्हा त्यांच्यात समजूतदारपणा वाढतो आणि ते अधिक सहकार्याने काम करू शकतात. राष्ट्रीय एकात्मतेसाठी भाषिक सलोखा खूप महत्त्वाचा आहे.

राष्ट्रीय एकात्मता टिकवण्यासाठी रा.स्व.संघाने नेहमीच भाषिक सलोख्यावर जोर दिला आहे. संघाचे मत आहे की, भारतामध्ये अनेक भाषा बोलल्या जातात आणि त्या सर्व भाषांचा आदर करणे आवश्यक आहे. कोणत्याही एका भाषेला इतरांवर लादल्यास भाषिक संघर्ष निर्माण होऊ शकतो, ज्यामुळे राष्ट्रीय एकात्मतेला धोका निर्माण होऊ शकतो. त्यामुळे, रा.स्व.संघ सर्व भाषांना समान महत्त्व देतो आणि भाषिक सलोखा वाढवण्याचा प्रयत्न करतो.

भाषेच्या माध्यमातून राष्ट्रीय एकात्मता वाढवण्यासाठी रा.स्व.संघ विविध कार्यक्रम आयोजित करतो. भाषा संवर्धन, भाषिक आदानप्रदान आणि विविध भाषांमधील साहित्य आणि संस्कृतीचा प्रसार करणे हे संघाच्या कार्यक्रमांचे मुख्य उद्दिष्ट असते. रा.स्व.संघाचे कार्यकर्ते देशभरात विविध भाषा बोलणाऱ्या लोकांमध्ये संवाद वाढवण्याचा प्रयत्न करतात, ज्यामुळे राष्ट्रीय एकात्मता अधिक मजबूत होते.

निष्कर्ष

रा.स्व.संघाची भाषांविषयीची भूमिका सर्वसमावेशक आहे. कोणतीही एक भाषा राष्ट्रभाषा नसावी, या भूमिकेवर ते ठाम आहेत. त्याऐवजी, सर्व भारतीय भाषांचा आदर करणे आणि त्यांचे संवर्धन करणे हे महत्त्वाचे आहे, असे त्यांचे मत आहे. मातृभाषेतून शिक्षण, त्रिभाषा सूत्र आणि भाषिक सलोखा यावर रा.स्व.संघ विशेष लक्ष देतो. भाषिक विविधतेचा आदर करून राष्ट्रीय एकात्मता वाढवणे हे रा.स्व.संघाचे ध्येय आहे.

**रा.स्व.संघा**च्या या भूमिकेमुळे देशातील भाषिक सलोखा टिकून राहण्यास मदत होते. सर्व भाषांना समान संधी मिळाल्यास कोणताही भाषिक समुदाय मागास राहणार नाही आणि राष्ट्रीय विकासामध्ये सर्वांचा सहभाग असेल. त्यामुळे, रा.स्व.संघाची भाषांविषयीची भूमिका निश्चितच स्वागतार्ह आहे. भाषिक सलोखा आणि राष्ट्रीय एकात्मता वाढवण्यासाठी रा.स्व.संघाचे प्रयत्न नेहमीच महत्त्वाचे ठरतात.

या लेखात रा.स्व.संघाच्या भाषाविषयक भूमिकेचा सविस्तर आढावा घेतला आहे. रा.स्व.संघाचे विचार, त्यांची भूमिका आणि त्यामागील त्यांची विचारधारा समजून घेणे आवश्यक आहे, जेणेकरून या विषयावर अधिक स्पष्टता येऊ शकेल.